Nowa sztuka wojny - "Donbas" Siergieja Łoźnicy

Tytuł najnowszego filmu Siergieja Łoźnicy jest krótki i zarazem wymowny - wpada w ucho, z miejsca kojarzy się z nagłówkami gazet i czołówkami magazynów informacyjnych. Donbas - o tym słyszał każdy.

Zgodnie z przypuszczeniami widza, opowieść ukraińskiego reżysera koncentruje się na wojnie we wschodniej Ukrainie, w obwodzie ługańskim i donieckim. Wojnie dalekiej od potocznych wyobrażeń na ten temat - w czasach konfliktów hybrydowych, post-prawdy i wszechobecnych mediów. W świecie widzianym online przez niezliczoną ilość kamer i smartfonów, a który jednak nie wstydzi się radykalnych postaw, aktów przemocy i porzucenia - wydawałoby się - fundamentalnych wartości. W tej rozgrywce o narodową tożsamość i polityczne wpływy, wypracowano nowe zasady gry. Kiedyś wystarczała propaganda, dzisiaj kluczem wydaje się raczej dezinformacja i sprytny medialny blef.

Chwilę przed linczem...

Od zainscenizowanego ostrzału samozwańczej republiki rozpoczyna się sam film. Spektakl ten śledzimy niejako zza kulis - z perspektywy wtajemniczonego obserwatora, już od chwili charakteryzacji (właśnie tak!) przyszłych świadków eksplozji. W ten sposób autor na wstępie podsyca naszą czujność i sceptycyzm. Nic tu nie jest takie, jakie z pozoru mogłoby się wydawać. 

W kolejnych swobodnie ze sobą powiązanych epizodach oglądamy m.in. "dobrowolną" współpracę mieszkańców Donbasu z separatystami, próbę linczu na ukraińskim żołnierzu (a może tylko przebierańcu?), spotkanie niemieckiego reportera z, niby to, oddziałem separatystów - rzekomo - składającym się z lokalnych bojowników, czy wreszcie huczne zaślubiny, które wzięto w tak obszerny nawias farsy i groteski, że jego "karnawałowy" wydźwięk jest wręcz przykry dla widza.

W tym tonie, i w charakterystycznym dla siebie stylu, Łoźnica kreśli sylwetki ludzi, zarys miejsc, instytucji i wydarzeń w miejscu konfliktu, uwypuklając ich niejednoznaczny, złożony charakter. Nie ma tu miejsca na identyfikację z bohaterami, ani z opowiadaną historią, zamiarem Łoźnicy jest odkrywanie mechanizmów, demaskowanie ukrytych struktur władzy uczestniczących w konflikcie. Donbas odpowiada na naszą potrzebę rozumienia świata - jakże dzisiaj skomplikowanego - ale jednocześnie, całą groteską przedstawionych sytuacji, przaśnym i czarnym humorem, tworzy przytłaczającą atmosferę goryczy i egzystencjalnej grozy.

Finał następuje w imponującym mastershocie. Jest to jednocześnie klamra, nawiązująca do otwierającej sceny, która wymownie puentuje całą opowieść i pozostawia widza w osłupieniu. Dokumentująca ostatnie zdarzenie kamera, lekko wznosi się, by ująć szerszy skrawek miejskiego pejzażu, osiągając - w tym dłużącym się ujęciu - status "boskiego spojrzenia". To oko wie co się zaraz wydarzy... Łoźnica jawi się tutaj jako nie tylko wybitny reżyser, ale także jako twórca szczególny - umiejący dostrzec prawdę w każdej podszewce rzeczywistości. Te "doskonałe preferencje" budzą moją wątpliwość, i każą zapytać na przykład: czy w wojnie na wschodzie Ukrainy tylko separatyści (i Rosjanie) - choć to zapewne oni mają lepsze do tego środki - podejmują się tej brudnej, nowej gry? 

Ważny film na nowe czasy.

 _

Donbas

Reż. Siergiej Łoźnica

Polska premiera: 19 października 2018

Dramat

Produkcja: Francja, Holandia, Niemcy, Ukraina, Rumunia

Nagroda: Najlepszy Reżyser - "Un Certain Regard", Cannes 2018

Recenzje innych filmów obecnych na 16.FFOL znajdziecie poniżej:
https://agitacjakulturalna.blogspot.com/2018/10/1-16ffol-na-nowe-czasu.html
https://agitacjakulturalna.blogspot.com/2018/10/2-16ffol-kultura-jako-zrodo-cierpien.html